Μάιος 1919: Διακήρυξη απόδημων Κορυτσαίων και Κολωνιατών στις ΗΠΑ για ένωση με την Ελλάδα.

Το Μάιο 1919, οπότε η τύχη της Β/Η διακυβεύεται για ακόμη μια φορά στα διπλωματικά τραπέζια, οι απόδημοι Βορειοηπειρώτες των Ἠνωμένων Πολιτειών από τις επαρχίες Κορυτσάς, Κολώνιας και Μοσχόπολης συνέταξαν τήν περίφημη «Διακήρυξη των Βορειοηπειρωτών από τις επαρχίες της Κορυτσάς καί Κολώνιας, οι οποίοι απαιτούν ΕΝΩΣΗ των ντόπιων επαρχιών τους με την Ελλάδα», η οποία εξεδόθη από την Πανηπειρωτική Ένωση στην Αμερική υπογεγραμμένη ονομαστικά με την διεύθυνση του καθενός. Την διακήρυξή τους ἡ ὁποία δείχνει την ελληνική τους συνείδηση, τήν προσυπογράφουν <1.920> αρχηγοί οικογενειών, ὅπου αναγράφεται η γενέτειρα του καθ᾽ ενός. 

Τις υπογραφές με τα ονοματεπώνυμα, διευθύνσεις στις ΗΠΑ και τόπο καταγωγής του καθενός από τους υπογράφοντες, θα τις παρουσιάσουμε σε ξεχωριστή ανάρτηση.

Μέσα από αυτή την διακήρυξη μαθαίνουμε ότι:

1. Οι μουσουλμάνοι Αλβανοί προτιμούν το αλβανικό κράτος, όχι γιατί νοιώθουν στα αλήθεια Αλβανοί, αλλά γιατί μέσω αυτού πιστεύουν ότι θα συνεχίσουν να έχουν προνόμια και να καταπιέζουν τους Χριστιανούς συντοπίτες τους, όπως έκαναν επί αιώνες κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας (θυμίζουμε την καταστροφή της Μοσχόπολης το 1769 και τα εγκλήματά τους σε βάρος των Κορυτσαίων Χριστιανών το 1821, με αφορμή το γεγονός ότι οι τελευταίοι κατήλθαν στη Νότια Ελλάδα να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων ομοεθνών τους).

2. Στην Κορυτσά και Κολώνια η μητρική γλώσσα των Χριστιανών είναι η αλβανική, πλην όμως όλοι τους έχουν ελληνικά αισθήματα και η βούλησή τους είναι η ένωση των επαρχιών τους με την Ελλάδα.

3. Στην Κορυτσά το Αλβανικό σχολείο έχει μόνο 200 μαθητές, ενώ τα Ελληνικά 2100 μαθητές. Εν ολίγοις η πλειοψηφία των γονέων προτιμούν να στείλουν τα παιδιά τους σε Ελληνικά σχολεία, ενώ θα μπορούσαν να τα στείλουν στο Αλβανικό.

4. Σύμφωνα με το γραφείο μετανάστευσης των ΗΠΑ δεν υπάρχει καταγεγραμμένη αλβανική εθνικότητα στο καταστατικό της, ενώ στο έδαφος της ζουν 2235 αλβανόφωνοι Χριστιανοί (κατόπιν απογραφής στις ΗΠΑ). Αυτό συμβαίνει γιατί, αν και έχουν μητρική γλώσσα την αλβανική, έχουν ελληνικά αισθήματα και φτάνοντας στις ΗΠΑ, δηλώνουν Ελληνική εθνικότητα. 

5. Μερικοί από αυτούς τους αλβανόφωνους Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ, ενώ φτάνοντας δηλώνουν Ελληνική εθνικότητα, στη συνέχεια τους προσεγγίζει η αλβανική προπαγάνδα που δραστηριοποιείται εκεί (και χρηματοδοτούνταν εκείνη την εποχή από την Ιταλία, ενώ παλαιότερα από την Αυστρία) και τάζοντάς τους χρήμα και θέσεις εξουσίας στο νεοσύστατο Αλβανικό κράτος, μεταβάλλουν την συνείδησή τους σε αλβανική για λόγους συμφέροντος.

6. Η εκπαίδευση των Χριστιανών στην Κορυτσά, Κολώνια και Μοσχόπολη ήταν πάντοτε Ελληνική και επιθυμούν να συνεχίσει να είναι τέτοια. Για αυτό και η πλειοψηφία στέλνουν τα παιδιά τους στα Ελληνικά σχολεία, τα οποία οι ίδιοι δημιούργησαν, παρά τις διώξεις που υπέστησαν από τους Τουρκ@λβ@νούς.

7. Στον Βορειοηπειρωτικό Αγώνα (1914), 5000 εθελοντές Χριστιανοί από την Κορυτσά, Κολώνια και Μοσχόπολη πολέμησαν για την Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου.

"Εμείς οι αυτόχθονες κάτοικοι της Κορυτσάς, Κολώνιας, Μοσχόπολης, αφού πληροφορηθήκαμε ότι η Επιτροπή Ελληνικών Ζητημάτων αποφάσισε υπέρ της ένωσης της Χειμάρρας, του Αργυροκάστρου και του Δελβίνου με τη μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα, συγχαίρουμε τους αδελφούς μας των επαρχιών αυτών για την καλή τους τύχη, και τους Ειρηνικούς Αντιπροσώπους για τη σοφία και τη δικαιοσύνη τους. Όμως διαμαρτυρόμαστε για την γνωστοποίηση ότι προοριζόμαστε για το μελλοντικό αλβανικό κράτος. Λυπούμαστε που το Συνέδριο Ειρήνης επέτρεψε στο εαυτό του να εξαπατηθεί ως προς τις φιλοδοξίες του μεγάλου όγκου των κατοίκων της Κορυτσάς και της Κολώνιας.

Ποιοι λόγοι θα μπορούσαν να ωθήσουν τα μέλη της Επιτροπής Ελληνικών Ζητημάτων να καταλήξουν σε μια δυσμενή για εμάς απόφαση; Ίσως εθνολογικοί και πολιτιστικοί. Έθνολογικά η Κορυτσά είναι ελληνική. Είναι αλήθεια ότι η συνοικία της Κορυτσάς κατοικείται από τόσους Μουσουλμάνους όσο και Χριστιανούς, και ότι αυτοί οι Μουσουλμάνοι, με την ελπίδα ότι κάτω από μια μουσουλμανική αλβανική κυριαρχία, θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τους Χριστιανούς ως σκλάβους (ραγιάδες), όπως έκαναν επί Τουρκικού καθεστώτος, προτίμησαν ένα μουσουλμανικό αλβανικό κράτος.

Οι 47.827 Χριστιανοί αποτελούν το αντικείμενο ανησυχίας της Αντιπροσωπείας Ειρήνης. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι Μουσουλμάνοι Αλβανοί διατρέχουν τον κίνδυνο να στερηθούν το δικαίωμά τους να ασκούν τα θρησκευτικά και πολιτικά τους δικαιώματα υπό μια φωτισμένη Χριστιανική Κυβέρνηση, όπως η Ελληνική Κυβέρνηση έχει αποδείξει ότι είναι σε δεκάδες χιλιάδες Μουσουλμάνους στη Μακεδονία.

Από την άλλη πλευρά, όπου οι Μουσουλμάνοι ήταν η άρχουσα τάξη, οι Χριστιανοί έχουν περιέλθει στην κατάσταση της σκλαβιάς.

Τώρα όμως τίθεται το ερώτημα, ποια είναι η βούληση των 47.827 χριστιανών από τις συνοικίες Κορυτσάς και Κολώνιας; Η βούληση των χριστιανών Κορυτσαίων και Κολωναίων που ζουν τώρα στη Βόρειο Ήπειρο είναι εύκολο να προσδιοριστεί. Ευτυχώς, η πιο φιλελεύθερη γαλλική κυβέρνηση επέτρεψε την ελευθερία της έκφρασης στις περιοχές που κατέλαβαν οι ένδοξοι στρατιώτες της Γαλλίας. Γνωρίζουμε ότι σχεδόν όλος ο χριστιανικός πληθυσμός

στην Κορυτσά και την Κολώνια θέλουν ένωση με την Ελλάδα. Οι επιστολές που λαμβάνουμε από τους συγγενείς μας και η είδηση ​​ότι κατά την επαναλειτουργία των σχολείων στην Κορυτσά, μόλις 200 παιδιά εγγράφηκαν στα αλβανικά σχολεία, ενώ 2.100 στα ελληνικά, είναι για κάθε ειλικρινή κριτή ακαταμάχητη απόδειξη των Ελληνικών επιδιώξεων του μεγάλου όγκου του χριστιανικού πληθυσμού...

Καθώς όλοι οι Βορειοηπειρώτες, από την Κορυτσά και την Κολώνια, με ελληνικό αίσθημα, έχουν ως μητρική τους την αλβανική γλώσσα, θα φανεί εύκολα ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός από αυτούς τους 2.235 αλβανόφωνους (των ΗΠΑ) δεν μπορούν να θεωρηθούν Αλβανοί.

Το Γραφείο Μετανάστευσης αναφέρει ότι στα αρχεία τους δεν υπάρχει καταγεγραμμένη Αλβανική εθνικότητα. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί εύκολα. Όλοι οι Βορειοηπειρώτες που έρχονται στην Αμερική είναι ελληνικών αισθημάτων. Όταν κάποτε εγκαθίστανται εδώ, η αλβανική προπαγάνδα, που επιχορηγείται παλαιότερα από την Αυστρία και τώρα από την Ιταλία, κάνει δουλειά της να προσηλυτίσει τους Έλληνες Βορειοηπειρώτες στην αλβανική εθνικότητα. Έτσι, υπάρχουν σήμερα πολλές περιπτώσεις δύο αδερφών από την Κορυτσά, ο ένας που διατήρησε την Ελληνική του εθνικότητα και ο άλλος, με την κατάληψη ενός προσοδοφόρου αξιώματος στον αλβανικό οργανισμό, έχει μετατραπεί σε φανατικό αλβανικών αισθημάτων. Αυτό ισχύει στην περίπτωση των νεότερων ανθρώπων, που εξαπατώνται με τις υποσχέσεις ότι όταν η Αλβανία συγκροτηθεί σε ελεύθερο κράτος, αυτοί οι νέοι θα διοριστούν δήμαρχοι, κυβερνήτες και άλλοι τέτοιοι αξιωματούχοι.

Ερχόμαστε τώρα στο πολιτιστικό επιχείρημα. Τα σχολεία μας είναι ελληνικά εδώ και αιώνες. Μεγαλώσαμε να αγαπάμε την Ελλάδα ως μητέρα-πατρίδα μας και να προσβλέπουμε στην ένδοξη μέρα που η ελληνική σημαία θα κυμάτιζε πάνω από την όμορφη πόλη μας την Κορυτσά και πάνω από τις εύφορες πεδιάδες μας.

Έχουμε μάθει στα παιδιά μας να πίνουν βαθιά από την υπέροχη ελληνική λογοτεχνία και πολιτισμό. Επαναστατούμε στην ιδέα ότι τώρα, μετά από αιώνες αιματοχυσίας και ανείπωτες θυσίες για αυτόν τον πολιτισμό, να αποχαιρετούμε το φως και αγκαλιάζουμε το σκοτάδι, να διώχνουμε από τη χώρα μας την αθάνατη ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό και να υιοθετούμε γλώσσα βάρβαρη και να συναναστραφούμε με τους Αλβανούς ληστές που μας καταδίωξαν, μας λήστεψαν και μας τυραννούσαν για αιώνες.

Μπορούμε να εγκαταλείψουμε τα υπέροχα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα που εμείς οι ίδιοι έχουμε δημιουργήσει, παρά την αντίθεση και τις διώξεις των Μουσουλμάνων Αλβανών; Θα μας διατάξουν τώρα να ξεχάσουμε τον Όμηρο, να γυρίσουμε την πλάτη στον Ξενοφώντα και στον Πλάτωνα, του οποίου τα γραπτά φώτισαν το δρόμο μας κατά τη σκοτεινή σκλαβιά των Τούρκων και των Μουσουλμάνων Αλβανών;

Η δίκη έγινε το 1914. Συγκεντρώσαμε 5.000 εθελοντές και πολεμήσαμε απεγνωσμένα κατά της αλβανικής κυριαρχίας. Ποτέ δεν θα υποταχτούμε σε μια αλβανική κυριαρχία. Ούτε εμείς, ούτε οι οικογένειές μας, ούτε οι περιουσίες μας μπορούν να είναι ασφαλείς σε μια κατάσταση όπου η πλειονότητα θα είναι άγριες μουσουλμανικές φυλές των οποίων ο μόνος τρόπος διαβίωσης ήταν επί αιώνες οι ληστείες και οι λεηλασίες.

Δηλώνουμε, λοιπόν, και ορκιζόμαστε επίσημα ότι θα αντισταθούμε μέχρι θανάτου σε οποιαδήποτε άλλη λύση του προβλήματός μας εκτός από την ένωση με τη μητέρα-πατρίδα μας την Ελλάδα.

Εμείς και οι δικοί μας στην Κορυτσά και στην Κολώνια είμαστε Έλληνες και σκοπεύουμε να παραμείνουμε τέτοιοι ή να χαθούμε."