Ο Βρετανός C. M. Woodhouse για Τσάμηδες.

Οι Αλβανοί συνεχώς φέρνουν στο προσκήνιο το ανύπαρκτο ζήτημα των Τσάμηδων, άλλοτε θέλοντας να διεκδικήσουν εδάφη ή περιουσίες στη Θεσπρωτία και άλλοτε ως αντιστάθμισμα στο Βορειοηπειρωτικό, το οποίο είναι ένα θέμα που παραμένει ανοιχτό. 

Μάλιστα το 1994 το Αλβανικό Κοινοβούλιο θέσπισε την 27η Ιουνίου ως "ημέρα γενοκτονίας και μνήμης των Αλβανών της Τσαμουριάς από τους Έλληνες".

Ο Βρετανός Christopher Montague Woodhouse, ο οποίος ως μέλος της Συμμαχικής Αποστολής στην Ελλάδα, γνώρισε τους Τσάμηδες, γράφει: 

"ΜΙΑ ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΣΑΜΗΔΕΣ

Οι Τσάμηδες ζούσαν στη βορειοδυτική γωνία της Ελληνικής Ηπείρου, ιδιαίτερα γύρω από τα μεγάλα χωριά Φιλιάτες και Παραμυθιά. Είναι φυλετικά εν μέρει Τούρκοι, εν μέρει Αλβανοί και εν μέρει Έλληνες. Η θρησκεία τους είναι η Μωαμεθανική. Ήταν μια πλούσια και απόμακρη κοινότητα, πολύ μισητή από τους Έλληνες. Το 1941-3 συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς, καθιστώντας δύσκολη την οργάνωση της αντάρτικης αντίστασης σε εκείνο το χώρο. Δεν άκουσα ποτέ κανέναν από αυτούς να συμμετάσχει σε αντίσταση κατά του εχθρού. Ο Ζέρβας ενθαρρυμένος από τη Συμμαχική Αποστολή υπό τον εαυτό μου τους έδιωξε από τα σπίτια τους το 1944 για να διευκολύνει τις επιχειρήσεις εναντίον του εχθρού. Κατέφευγαν κυρίως στην Αλβανία, όπου δεν ήταν ούτε εκεί δημοφιλείς. Η έξωση από την Ελλάδα διεξήχθη βίαια, λόγω του συνηθισμένου πνεύματος βεντέτας, το οποίο τροφοδοτήθηκε από πολλές βαρβαρότητες που διέπραξαν οι Τσάμηδες σε συμμαχία με τους Ιταλούς. Το έργο του Ζέρβα ολοκληρώθηκε με μια ασυγχώρητη σφαγή Τσάμηδων στους Φιλιάτες τον Μάρτιο του 1945, που διεξήχθη από υπολείμματα των διαλυμένων δυνάμεων του Ζέρβα υπό έναν αξιωματικό που ονομαζόταν Ζώτος, τον οποίο είδα τελευταία φορά στο Αρχηγείο της Ανωτάτης Διοίκησης Ηπείρου στα Ιωάννινα τον Ιούλιο 1945. Οι περιοχές των Φιλιατών και της Παραμυθιάς, που επισκέφτηκα τον Ιούλιο, φαίνεται ότι είναι 100% Ελληνικές πλέον. Θα προτιμούσαν να παραμείνουν έτσι. Οι Τσάμηδες άξιζαν αυτό που πήραν, αλλά οι μέθοδοι του Ζέρβα ήταν πολύ κακές ή μάλλον, οι υφιστάμενοι αξιωματικοί του ξέφυγαν από τον έλεγχο. Το αποτέλεσμα ήταν στην πραγματικότητα μια μετατόπιση πληθυσμών, απομακρύνοντας μια ανεπιθύμητη μειονότητα από το ελληνικό έδαφος. Ίσως θα ήταν καλύτερο να αφήσουμε τα πράγματα έτσι.

16 Οκτωβρίου, 1945

(Sg.) C. M. WOODHOUSE"

Συνεπώς σύμφωνα με τον C. M. Woodhouse, οι Τσάμηδες:

1. Ως προς την καταγωγή είναι εν μέρει Τούρκοι, εν μέρει Αλβανοί και εν μέρει Έλληνες.

2. Ως προς την θρησκεία είναι Μωαμεθανοί.

3. Από έτη 1941 έως 1943  συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς κατακτητές.

4. ΟΥΤΕ ΕΝΑΣ από αυτούς δεν έκανε αντίσταση.

5. Διέπραξαν βαρβαρότητες σε βάρος των Ελλήνων.

6. Απομακρύνθηκαν από τις οικίες τους για την διευκόλυνση των ανταρτικών επιχειρήσεων (ως εχθρικοί απέναντι στα ανταρτικά σώματα) από τους Έλληνες υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα και με την ενθάρρυνση της Συμμαχικής Αποστολής υπό τον C. M. Woodhouse και στη συνέχεια διέφυγαν προς την Αλβανία, όπου επίσης δεν ήταν αγαπητοί.

7. Υπέστησαν βαρβαρότητες από τους Έλληνες ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΤΕΚΔΙΚΗΣΗΣ για όσα είχαν διαπράξει προηγουμένως.

ΥΓ. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Αλβανοί έχουν δύο ρητά για τους Τσάμηδες που δείχνουν την αποστροφή τους προς αυτούς. Αυτά είναι τα παρακάτω:

Α. Çam i pabes me thik ne brez

(Άπιστος τσάμης με μαχαίρι στο ζωνάρι)

Β. Aq sa rri nje mace ne xham, aq ka bese nje çam

(Όσο κάθεται μια γάτα στο τζάμι, τόσο μπέσα έχει ένας τσάμης)