Ευάγγελος Ζάππας.

Λίγοι γνωρίζουν σήμερα ότι ο  μεγάλος εθνικός μας ευεργέτης Ευαγγέλης Ζάππας (1800-1863) καταγόταν από το αλβανόφωνο (δίγλωσσο τότε) χωριό Κάτω Λάμποβο της περιοχής Λούντζης Αργυροκάστρου που σήμερα ονομάζεται προς τιμήν του Λάμποβο του Ζάππα (Labova e Zhapes) και ήταν γιος του εμπόρου Βασιλείου Ζάππα και της Σωτηρίας Μέξη. Σε ηλικία 13 ετών και αφού έλαβε τη βασική του μόρφωση στο Τεπελένι, μετέβη στα Ιωάννινα και κατετάγη στη σωματοφυλακή του Αλή Πασά, στην οποία υπηρέτησε μέχρι την ηλικία των 20 ετών.

Έμεινε στη φρουρά του τότε αφέντη της Ηπείρου ακόμη κι αφού άρχισε η επίθεση κατά του Αλή από τα σουλτανικά στρατεύματα. Μόλις έμαθε πως οι Σουλιώτες υπό τον Μάρκο Μπότσαρη πολεμούσαν τις σουλτανικές δυνάμεις στο πλευρό του Αλή, ενώθηκε μαζί τους και αναδείχθηκε πρωτοπαλίκαρο του Μπότσαρη.

Αγωνίστηκε υπερασπιζόμενος το Σούλι και μετά την συνθηκολόγηση στις 28 Ιούλη του 1822 καταφεύγει στο Μεσολόγγι. Αφού πέθανε ο Μάρκος Μπότσαρης, συνέχισε να υπηρετεί υπό τον Νικόλαο Ζέρβα, τον Λάμπρο Βέικο, τον Νάκο Πανουργιά και τον Γιάννη Γκούρα.

Κατά το 1824 έλαβε το βαθμό του ταξίαρχου και ορίστηκε διοικητής στα βλαχοχώρια της Αιτωλοακαρνανίας. Ανταμείφθηκε για τις υπηρεσίες του στην Επανάσταση, με τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια να του παραχωρεί εθνικές γαίες. Ωστόσο εκείνος τα αποποιήθηκε και τα κτήματα και τον στρατιωτικό βαθμό και μετέβη στη Βέροια επιδιδόμενος στο εμπόριο και τη γεωργία. Καθώς δεν μπόρεσε εκεί να συμβιώσει με τους Τούρκους, το 1831 μεταβαίνει στο Βουκουρέστι, όπου άσκησε αρχικά το επάγγελμα του πρακτικού ιατρού, από τις γνώσεις που κατέκτησε στην Επανάσταση από τον συμπατριώτη του Πάνο Παναγιώτου.

Έτσι έκανε πολλές γνωριμίες, άρχισε να μισθώνει κτήματα σε μονές, προχωρώντας με ευφυία στην δημιουργία της αμύθητης περιουσίας του. Σημαντικός του συνεργάτης υπήρξε ο επίσης εθνικός ευεργέτης και ξάδερφός του Κωνσταντίνος Ζάππας.

Το 1837 νοίκιασε μεγάλη έκταση γης στο Μπροστένι και σιγά – σιγά η περιουσία των δύο έμελλε να εκτοξευθεί, ώσπου μέχρι το 1850 αγγίζει το απόγειο της επιχειρηματικής του δράσης και άρχισε να προσφέρει μεγάλα χρηματικά ποσά σε φιλανθρωπικούς και εθνικούς σκοπούς.

Κατά το 1859 έστειλε επιστολή στον βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα, προσφέροντας 400 μετοχές της ατμοπλοϊκής εταιρείας του, για να στηρίξει την ελληνική βιομηχανία.

Εκτός αυτού, υπέβαλε σχέδιο κτιρίου που θα στέγαζε τα «Ολύμπια», όπως σκόπευε να ονομάσει τη διοργάνωση. Ακόμη είχε πρόθεση να κατασκευάσει στάδιο για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, το οποίο και υλοποιήθηκε στις 19 Αυγούστου του 1858, με τα πρώτα «Ολύμπια» να γίνονται στις 15 Νοεμβρίου του 1859 στην σημερινή Πλατεία Κοτζιά των Αθηνών. Ωστόσο ο Ευαγγέλης Ζάππας δεν επισκέφθηκε ποτέ την Αθήνα.

Κατά το 1863 υπέστη ξαφνική διανοητική διαταραχή, με τον ξάδερφό του Κωνσταντίνο Ζάππα να αναζητά κάποια θεραπεία, ωστόσο δεν τα κατάφερε.

Ο Ευαγγέλης Ζάππας απεβίωσε στις 19 Ιουνίου του 1865, σε ηλικία 65 ετών. Τάφηκε στον Ιερό Ναό Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στο κτήμα του στο Μπροστένι της σημερινής νότιας Ρουμανίας, τότε Μολδοβλαχίας.

Μέσω της διαθήκης του άφησε όλη του την περιουσία στην Επιτροπή των Ολυμπίων, με τον ξάδερφό του Κωνσταντίνο Ζάππα, να κτίζει το «Ζάππειον» Μέγαρο και να αποθέτει την κεφαλή σε αυτό, ενώ το σώμα του να αποτεθεί στο σχολείο του Λαμπόβου.

Το θέμα της περιουσίας του Ζάππα έλαβε μεγάλες διαστάσεις, με τη Ρουμανία, αλλά και συγγενείς του Ευαγγέλη να διεκδικούν πολλά. Ωστόσο με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – Ρουμανίας αποκαταστάθηκαν. 

Το αλβανικό εθνικό αφήγημα δεν είναι σε θέση να εξηγήσει τη συμπεριφορά του Ευαγγέλη Ζάππα, ο οποίος αν και "Αλβανός Ορθόδοξος" πολέμησε στην Ελληνική Επανάσταση υπέρ των Ελλήνων αλλά ευεργέτησε κιόλας το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. 

Κι ενώ κανείς θα περίμενε ότι αυτά θα ήταν αρκετά για να είμαστε βέβαιοι για την ελληνικότατη συνείδησή του Ευαγγέλη Ζάππα, οι Αλβανοί επιμένουν να ισχυρίζονται ότι ήταν Αλβανός. Όμως υπάρχει και η διαθήκη του ως αδιαψεύστος μάρτυρας της ελληνικότητας του, η οποία ορίζει ότι:

"ὅλοι οἱ συγγενεῖς μου χωρὶς ἐξαίρεσιν διαδοχικῶς, καθὼς καὶ ΠΑΣ ΕΛΛΗΝ χωρὶς ἐξαίρεσιν,

ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ ἐπαγρυπνήσουν τὴν ἐκτέλεσιν τῶν διατάξεων τῆς παρούσης διαθήκης μου, καὶ τοὺς ἐναντίους αὐτῆς νὰ τοὺς ὑποχρεώσουν διὰ τοῦ νόμου πρὸς ἀποζημίωσιν καὶ ἀποκαταστάσεως τῶν εἰρημένων διατάξεων..."

Αν όντως ένιωθε Αλβανός, θα όριζε τους Αλβανούς ως τηρητές της διαθήκης του, αλλά εκείνος ορίζει τους Έλληνες. 

Γιατί άραγε ;

Ευάγγελος Ζάππας.

Το πατρικό σπίτι των Ζαππαίων στο Λάμποβο της Β. Ηπείρου όπως είναι σήμερα.

Κτητορική πλάκα στο σπίτι των Ζαππαίων. Διακρίνονται τα ονόματα Κωνσταντίνος και Αθανάσιος Ζάππας.