Ο Ι. Αλεξάκης για τους Έλληνες Πυλουριώτες.

Ο Στρατηγός Ι. Αλεξάκης, ο οποίος ως αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού διέμεινε στο Πύλιουρι κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα για τρεις μήνες το 1916, περιγράφει το εν λόγω χωριό στο περιοδικό "Ηπειρωτική Εταιρεία" τεύχος 92. Το Πύλιουρι είναι ένα από τα επτά χωριά της Χιμάρας και είναι αλβανόφωνο. Ο Στρατηγός λοιπόν περιγράφει τους Πυλουριώτες ως ένθερμους υποστηρικτές της Ελλάδας, την οποία θεωρούν Μητέρα- Πατρίδα τους. Επίσης αναφέρει ότι αγαπούν πολύ τους Κρητικούς (όπως ήταν κι ο ίδιος), γιατί πολέμησαν μαζί εναντίον των Αλβανών για την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα. Μάλιστα λέει ότι υπήρχε και μνήμα Κρητικού πεσόντος μέχρι πρότινος (πριν το 1916 δηλαδή) στο χωριό τους. Θα αναφέρουμε τα σημαντικότερα σημεία όσων γράφει:

"Τα παιδιά τοῦ χωρίου κατά τάς Κυριακάς, διά νά μέ εὐχαριστοῦν, ὡς Κρητικόν, ἤρχοντο εἰς τό πλησίον τοῦ καταυλισμοῦ ἀλῶνι καί ἐγόρευον τραγουδοῦντα ἕνα λαϊκό τραγουδάκι, τό ὁποῖον είχε στιχουργηθῆ ἐκεῖ διά τόν Κρητικόν Τζουλάκὴν ἐκεῖνον.

Τό Πύλιουρι ἦτο ὁλόκληρον ῾Ελληνικόν μέ ἁγνούς Έλληνας. Συνειργάζοντο πρότερον μὲ τοὺς Κρῆτας πολεμιστάς κατά των Αλβανών και πλησίον τοῦ χωρίου, ἀνατολικῶς αὐτοῦ, ὑπῆρχε τάφος τοῦ φονευθέντος ἐκεῖ εἰς μάχην Κρητός ὁπλαρχηγοῦ Γ. Στυλ. Τζουλάκη, ἐξ΄Αγίας Βαρβάρας ΄Ηρακλείου,

Κατὰ τὴν ἑσπέραν τῆς ἐκεῖ ἀφίξεως μου, εἰς συγκέντρωσιν τῶν κατοίκων ὡμίλησα εἰς αὐτούς διά τήν Πατρίδα ῾Ελλάδα καί ἐξεδήλωσαν μεγάλην χαράν, ἐλπίζοντες εἰς τήν πλήρη ἐλευθέρωσιν τῆς Βορείου Ηπείρου καί ἕνωσιν μέ τήν ῾Ελλάδα. .

᾿Εκεῖ κατεγινόμην εἰς τήν ἐκμάθησιν

τῆς ᾿Αλβανικής γλώσσης, μέ βοηθούς κατοίκους. οἱ ὁποῖοι ἐγνώριζον καί τήν ᾿Αλβανικήν καί τήν ᾿Ελληνικήν.

Εδῶ εἰς τό Πύλιουρι, ὡς καί εἰς τήν λοιπήν Βόρειον Ηπειρον (᾿Αλβανίαν) καί τά ᾿Ελληνικά βαπτιστικά ὀνόματα είναι παρεφθαρμένα.

Τήν 25-6-16, ὥραν 8 π.μ., ἀνεχώρησα ἔφιππος ἀπό τό ὡραῖον ῾Ελληνικόν χωρίον Πύλιουρι, εἰς τό ὁποῖον παρέμεινα διοικητής λόχου Εὐζώνων Ηπειρωτῶν, ἐπί 3 περίπου μήνας (8-4-16 μέχρι 25-6-16).

Προεπέμφθην μέ συγκίνησιν λύπης ἀπό τούς Κίτσον Πρίφτην. Μουντάρης, Χαράλαμπον Κάτσην καί τούς παρόντας ἀκόμη εἰς τό χωρίον κατοίκους."